به گزارش ایسنا، هرچند این هفت عامل به همراه افسردگی حدود 70 درصد بار بیماری‌ها را در کشور سبب می‌شوند اما اکنون در ساختار تشکیلاتی وزارت بهداشت جایگاه مشخصی ندارند و به دلیل اهمیت این بیماری‌ها شاید لازم باشد که جایگاهی ویژه برای این بیماری‌ها در تشکیلات متولی نظام سلامت در نظر گرفته شود تا بر اساس آن، پول، نیروی انسانی و دیگر امکانات جهت کنترل عوامل بیش از 150هزار مرگ سالانه در کشور فراهم شود.
اهمیت بیماری‌های غیرواگیر، کنترل عوامل خطر آنها و برنامه‌های وزارت بهداشت برای این بیماری‌ها در دوره جدید را با دکتر بهزاد دماری، مشاور معاون بهداشت و رییس واحد بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت به گفت‌وگو نشستیم که در پی می‌خوانید:
به گفته دکتر دماری، بر اساس مدل سازی انجام شده تا سال 1404 حدود 70 درصد بار بیماری‌های کشور به حوزه بیماری‌های غیرواگیر مربوط است و مابقی آن به حوادث و بیماری‌های واگیر از جمله اچ ای وی خواهد بود.
وی ضمن تاکید بر لزوم تلاش در جهت کنترل عوامل خطر این بیماری‌ها، ادامه داد: ایران نیز مانند دیگر کشورهای در حال توسعه سه نوع اپیدمی بیماری را در خود جای داده است؛ اپیدمی بیماری‌های غیرواگیر، اپیدمی بیماری‌های واگیر نظیر ایدز و هپاتیت و اپیدمی مسایل و آسیب‌های اجتماعی. این سه نوع اپیدمی بر روی یکدیگر اثر هم افزایی دارند. بر این اساس به منظور انجام مداخلات اثربخش بر روی هر یک از این مسائل و بیماری‌ها، لازم است همزمان اقدامات مربوطه در سایر موارد نیز به کار گرفته شود؛ چرا که در غیر این صورت مداخلات کم اثر خواهد بود. به عنوان مثال در فرد مبتلا به آسیب اجتماعی اگر در زمینه کاهش این آسیب وی اقدامی صورت نگیرد، نمی‌توان مداخله موثری هم درباره بیماری‌های غیرواگیر وی انجام داد.
وی بیماری‌هایی نظیر سرطان‌ها، دیابت، فشار خون، چاقی، بیماری‌های ژنتیکی، آسم و COPD، بیماری های دهان و دندان، بیماری‌های کلیوی و اسکلتی - عضلانی را از جمله مهم‌ترین بیماری‌های حوزه غیرواگیر خواند و گفت: جهت کنترل این بیماری‌ها از سال‌های گذشته برنامه‌های متعددی آغاز شده است. از جمله این برنامه‌ها می‌توان به غربالگری و مراقبت دیابت، فشار خون و پیشگیری از پوسیدگی دندان در کودکان اشاره کرد که حداقل 30 درصد جمعیت کشور را تحت پوشش دارند.
- مجله پزشکی همشهری آنلاین مشتمل بر توضیح 30 مورد مشخص از موضوعات پزشکی
دماری در این باره افزود: همچنین درباره بیماری‌های ژنتیکی، برنامه‌های غربالگری تالاسمی، هموفیلی و فنیل کتونوری (PKU) در کشور اجرایی شده است. برنامه غربالگری هایپوتیروئیدی (کم کاری مادرزادی تیروئید) نیز از سال 84 در کشور آغاز شده و اکنون از پوشش حدود 98 درصدی برخوردار است. برنامه‌های دیگر نیز در حوزه‌های مربوطه در حال اجرا و پیگیری است.
جایگاه نامشخص 70 درصد بار بیماری‌ها در ساختار تشکیلاتی وزارت بهداشت
رییس واحد بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت اهمیت کنترل بیماری‌های غیرواگیر و کاهش عوامل خطر آنها را مورد تاکید قرار داد و در عین حال گفت: ساختارها و منابع موجود پاسخگوی نیازهای بیماری‌های غیرواگیر در کشور نیست. بنابراین یکی از برنامه‌های اصلی در دوره فعلی، ظرفیت‌سازی درونی در دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت است. مولفه‌های متعددی در این ظرفیت سازی مطرح می‌شوند؛ احیای ساختار سازمانی دفتر، تقویت نیروی انسانی و توانمندی سازی آن تا سطح شهرستان‌ها، تقویت منابع مالی و ارتقای هماهنگی‌های درون بخشی از جمله هماهنگی با سایر واحدهای وزارت بهداشت و معاونت درمان از جمله این مولفه‌هاست.
وی در پاسخ به سوالی درباره جایگاه بیماری‌های غیرواگیر در ساختار تشکیلاتی فعلی وزارت بهداشت، گفت: هرچند حدود 70 درصد بار بیماری‌ها مربوط به بیماری‌های غیرواگیر است اما این مقوله اکنون ساختار مشخصی در وزارت بهداشت ندارد؛ چرا که مرکزی به نام "مرکز مدیریت بیماری‌ها" در ساختار وزارت بهداشت وجود داشته که پس از مدتی این مرکز به دو بخش بیماری‌های واگیر و غیرواگیر تقسیم شد. اما اکنون اختیارات و منابع بخش بیماری‌های غیرواگیر به اندازه بیماری‌های واگیر شفاف نیست. براین اساس لازم است در ساختار جدید ظرفیت ساختاری بیماری‌های غیرواگیر تقویت شود؛ چرا که به طور سنتی بر مبنای ساختار است که نیروی انسانی و بودجه تخصیص می‌یابد. در همین راستا توان تشکیلاتی، نیروی انسانی و بودجه‌ای در استان‌ها نیز باید تقویت شود.
10 کمیته ملی مرتبط با بیماری‌های غیرواگیر احیا می‌شود
دکتر دماری در ارایه توضیحات بیشتر درباره تقویت ظرفیت درونی واحد بیماری‌های غیرواگیر، گفت: در این راستا حدود 10 کمیته ملی تشکیل خواهد شد؛ نظیر کمیته ملی دیابت، سرطان، ژنتیک، بیماری‌های آسم و تنفسی، بیماری‌های اسکلتی - عضلانی و ... این کمیته‌های ملی بعضا در سال‌های گذشته وجود داشته اما تعطیل شده‌اند و لازم است احیا شوند. پس از احیا، به طور جدی وظایفی به این کمیته‌ها سپرده می‌شود.
وی درباره ضرورت تشکیل این کمیته‌های ملی، گفت: شرایط فعلی بار بیماری‌ها با 20 - 10 سال گذشته تفاوت دارد و اکنون در زمینه هر کدام از این بیماری‌ها مراکز تحقیقاتی مختلفی فعالند. همچنین فرهیختگان، پیشکسوتان و انجمن‌های علمی متعددی در هر کدام از این بیماری‌ها در سطح کشور فعالند که لازم است از ظرفیت آنها استفاده و پروتکل و گایدلاین‌های مشخصی برای هر کدام از این بیماری‌ها تدوین کرد. از آنجا که این گایدلاین‌ها اغلب توسط بهورزان، پزشکان عمومی و پزشکان خانواه اجرا می‌شود، باید با دقت تدوین شوند. به همین دلیل اجماع متخصصان برای ما بسیار مهم است.
رییس واحد بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت در این باره افزود: از طرف دیگر در برخی از بیماری‌ها ممکن است چند تخصص وارد شوند و بعضا هم متاسفانه بین تخصص‌ها اختلاف است. این کمیته‌های ملی مرجعی خواهند بود برای آنکه این اختلاف‌های بین تخصص‌ها را نیز برطرف کنند تا نهایتا مردم بتوانند از یک نسخه واحد به صورت عمومی استفاده کنند.
راه‌اندازی واحد نیازسنجی و ثبت بیماری‌های غیرواگیر؛ به زودی
دکتر دماری همچنین نبود واحدی جهت نیازسنجی و ثبت بیماری‌ها را از نقایص مدیریت بیماری‌های غیرواگیر خواند و ضمن تاکید بر لزوم ایجاد واحدی به این منظور، افزود: اینکه در مقاطع زمانی مختلف کدام یک از بیماری‌های غیرواگیر در اولویت هستند باید در واحدی مشخص مورد بررسی قرار گیرد. متاسفانه اکنون در این زمینه به صورتی موردی عمل می‌شود نه بر اساس بار بیماری‌ها و عوامل خطر آن. لازم است موارد در واحد مربوطه با حساسیت خاصی پیگیری شوند.
لزوم طراحی و ارزشیابی برنامه مدیریت بیماری‌های جدید در مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر
وی همچنین بر لزوم ایجاد واحد "طراحی و ارزشیابی برنامه مدیریت بیماری‌های جدید" در مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر تاکید کرد و افزود: راه‌اندازی واحد سومی به نام واحد "عوامل خطر بیماری‌ها و جلب حمایت‌های برون بخشی" نیز ضروری است که جزو موارد مغفول در سال‌های گذشته است.
هفت عامل خطر عامل بیش از 150هزار مرگ سالانه در کشور
دکتر دماری در ادامه صحبت‌های خود هفت عامل خطر را منشاء بیش از 150 هزار مرگ در سال عنوان کرد و گفت: این هفت عامل، عواملی هستند که همه مردم کم و بیش با آنها آشنا هستند. سیگار از جمله این عوامل خطر است؛ این درحالیست که حدود 15 درصد مردم کشور یعنی حدود 5 میلیون و 300 هزار نفر استعمال سیگار دارند که البته با اضافه کردن قلیانی‌ها، آمار افرادی که استعمال دخانیات دارند، بالاتر می‌رود.
وی تغذیه ناسالم، کم تحرکی، چاقی، فشار خون، قند خون بالا و کلسترول خون بالا را از دیگر عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر خواند و افزود: در مجموع این هفت عامل خطر به همراه افسردگی (به عنوان عامل خطر برای خودکشی) حدود 70 درصد بار بیماری‌ها را سبب می‌شوند. به این ترتیب درصورت کنترل این هفت عامل، خطر ابتلای مردم به بیماری‌های مزمن کاهش می‌یابد.
"کاهش عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر" و "استقرار کامل فرایند مدیریت بیماری" در دستور کار
به گفته رئیس واحد بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت، بر اساس آخرین پیمایش عوامل خطر مردم در کشور حدود 11 میلیون نفر در گروه سنی 15 تا 44 سال و 7 میلیون نفر در گروه سنی 45 تا 65 سال همزمان سه عامل خطر از مجموع 5 عامل را دارند(سیگار/قلیان ، کم تحرکی ، عدم مصرف 5 نوبت میوه و سبزی تازه، چاق و فشارخون بالا). بنابراین با توجه به اهمیت این موضوع، طی سه سال آینده رویکردمان در زمینه بیماری‌های غیرواگیر بر دو حیطه تاکید خواهد داشت؛ "کاهش عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر" و "استقرار کامل فرایند مدیریت بیماری".
دکتر دماری در این باره ادامه داد: مقوله "مدیریت بیماری" را باید از عامل خطر تا غربالگری و شناسایی افراد و پس از آن درمان و بازتوانی در نظر گرفت. متاسفانه اکنون در این زمینه به صورت جزیره‌ای عمل می‌شود. بخشی از مباحث مانند آموزش و شناسایی عوامل خطر در حوزه معاونت بهداشت و بخشی دیگر نیز در حوزه درمان پیگیری می‌شود. به این ترتیب ما احاطه، نظارت و کنترلی بر روی آن بخشی از بیماری که توسط حوزه درمان مدیریت می‌شود، نداریم. در مجموع جزیره‌ای و جدا بودن فرایند مدیریت بیماری‌ها از چالش‌های فعلی نظام سلامت است. بر همین اساس برنامه‌مان در سه سال آینده آن است که مدیریت یکپارچه بیماری بویژه در بیماری‌های شایعی نظیر دیابت، ایجاد شود.
رئیس واحد بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت همچنین گفت: با توجه به اهمیت عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر و لزوم تلاش در جهت کاهش بار این دسته از بیماری‌ها، شورای هماهنگی در وزارت بهداشت جهت ایجاد هماهنگی بهتر میان واحدهای مرتبط، تشکیل می‌شود.
مشاور معاون بهداشت افزود: بنابراین در واحد بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت سه اقدام اصلی با هدف کاهش عوامل خطر و بیماری‌های غیرواگیر برای آینده طراحی کرده‌ایم؛ ابتدا آنکه سیستم درونی خود را پالایش و تقویت کنیم و به دنبال آن ساختار، بودجه و نیروی انسانی مناسب تعریف و استقرار یابد. همچنین برنامه کاهش عوامل خطر بیماری‌ها برای سه سال آینده طراحی شده که باید اجرایی شود. در این زمینه نیز هماهنگی‌های لازم با سازمان نظام پزشکی، سازمان بیمه خدمات درمانی، سازمان تامین اجتماعی و انجمن‌های مختلف علمی به عمل خواهد آمد. از طرف دیگر باید بتوانیم بر فرایند درمان بیماران نظارت کنیم که البته این موضوع به معنای مداخله در کار معاونت درمان نیست.
